Er was even sprake van dat hij zou worden afgeschaft, maar gelukkig is hij er nog: de maandelijks terugkerende sirene, het ons vertrouwde luchtalarm. Het is een aartslelijk geluid, maar heeft iets geruststellends. Een sein dat alles het nog doet en het landsbestuur over ons allen waakt.
↑ Onze nationale trots: het luchtalarm.
Onze kat met zijn hypersensitieve oren wordt er regelmatig naar van. Al bij het minste geluid springt hij op als door een vlo onder zijn staart gebeten. Een kat met geluidsstress. We besloten hem naar de dierenarts te brengen en die constateerde dat het bewuste geluid niet de boosdoener kon zijn. Waren er andere geluidsbronnen in huis? Mijn vrouw keek de ander betekenisvol aan en wees met haar vinger naar mij. “Híj speelt op de saxofoon. Elke dag.”
Misschien was het in lang vervlogen tijden ook in Griekenland muzikaal gesproken voor katten niet prettig toeven. Niet alleen literaire bronnen, maar ook vele afbeeldingen op vazen tonen aan dat muziek maken een prominente plaats innam in het dagelijks leven. Het begon al vroeg in de opvoeding, want zowel meisjes als jongens werden geacht muzisch geschoold te zijn. Op symposia, feestjes uitsluitend bedoeld voor mannen, was het niet ongebruikelijk om om beurten de lyra of forminx op te pakken en jezelf te begeleiden bij het brengen van een lied. Je stal de show, als dat een eigen compositie betrof (en goed klonk).
↑ Muzikant bespeelt de forminx, roodfigurige vaas van ca. 480 vóór Christus.
Je ziet jongens zich bekwamen op hun instrument en volwassen mannen meedoen aan muziekwedstrijden. Tijdens jaarlijks terugkerende festivals werden door jongens en meisjes koorstukken gezongen (al dan niet apart van de toneelstukken die er werden opgevoerd). Fluitspeelster was je, als je mag afgaan op de afbeeldingen, voornamelijk op de herenfeestjes en wanneer de avond zijn einde bereikte, werden wellicht andere dan muzikale kunsten van het meisje verlangd.
Hoe het geklonken heeft? Geen idee. Het is kijken naar een muziekfilm met het geluid uit. Doorgaans maakt dit mij droevig, behalve waar het gaat om danswedstrijden, want dan zie je ineens hoe intens mallotig de danspassen van een foxtrot zijn. Maar dat is een ander verhaal.
In één geval ben je, wat de Griekse kunst betreft, enerzijds blij dat de muziek uitstaat. We denken dan aan het verhaal van Odysseus die op zijn lange tocht huiswaarts na de verschrikkingen van de Trojaanse oorlog, in de buurt van de Golf van Napels (zo is die pas later gaan heten) langs de Sirenen voer. Dat waren hybride wezens, vogels met het hoofd van vrouwen, die het op een zingen zetten, wanneer je hen op zee passeerde.
↑ Odysseus doorstaat het gezang van de Sirenen, roodfigurige Attische vaasschildering , 480-470 vóór Christus (British Museum, Londen).
Enerzijds, want anderzijds moet het gezang betoverend schoon geweest zijn. Hen passeren lukt je niet. De schipper heeft geen oog voor de vaarroute, alleen maar oor voor het gezang. De boottocht draait uit op een erbarmelijke schipbreuk met de dood daaropvolgend. De held Odysseus lukt het wel. Zijn bemanningsleden laat hij de oren volstoppen met was en zichzelf aan de hoofdmast vastrijgen. Zo hoort hij wat niet gehoord mag worden en vaart door.
Het is of ze bij jou thuis niet van de Stones houden (daar kan ik mij iets bij voorstellen) en jij toch de stem van Mick Jagger wil beluisteren; of zij houden niet van Eric Dolphy (onmogelijk!) en jij wil per se ‘Out To Lunch’ opzetten. Nu trekken wij een koptelefoon over de oren en beleven wat Odysseus, zónder ‘oortjes’, beleefde.
Mooi of niet, Claude Debussy heeft in zijn derde ‘Nocturne’, bijgenaamd ‘Sirènes’, gekozen voor lieflijk gezang. Hij was er niet over uit of dat ook inhield dat zij een lied zongen, en koos voor solfège-achtige klanken van het koor.
↑ Claude Debussy, Nocturne nr. 3, “Sirènes” (1899, fragment, voor het eerst opgevoerd in 1901), in de uitvoering van The Los Angeles Philharmonic Orchestra o.l.v. Esa-Pekka Salonen.
Wordt een echte sirene in de (serieuze) muziek gebruikt? Jazeker! Edgar Varèse componeerde in 1931 ‘Ionisation’ voor dertien slagwerkers. Hij schreef het gebruik van sirenes en zelfs leeuwengebrul voor. Het beluisteren van dit stuk deed de jonge Frank Zappa besluiten componist te worden.
↑ ‘Ionisation’ van Edgar Varèse in de uitvoering van het Ensemble Contemporain o.l.v. Susanna Mälkki.
Waar blijft de jazz? Een vorige keer deed ik onaardig over hem, maar ik wil het nu goedmaken. Ik luisterde, gevangen in mijn bureaustoel en met de oren stijf gericht op de luidsprekers, naar AccuJazz (’the future of jazz radio’) en las in het tekstlint ‘Sirens’. Het was mij ontgaan, maar naar verluidt een van de betere producties van Chris Potter dateert van 2013. Hij vaart hierop Odysseus achterna en beeldt met zijn tenor sax beroemde passages uit Homeros’ Odysseia uit.
Ikzelf kan mij er niets bij voorstellen, het zijn vooral de titels die het e.e.a. suggereren: ‘Wine Dark Sea’ (οἶνοψ πόντος), ‘Dawn With Her Rosy Fingers’ (ῥοδοδάκτυλος Ἠώς), Penelope (Πηνελοπεία) enz. Voor de rest: uitstekende, moderne jazz. Op Spotify is niets van dit album te vinden. Het tweede nummer op de cd, ‘Wayfinder’, valt integraal te beluisteren op de site van ECM Records (waarvoor Chris tegenwoordig uitkomt).
↑ Chris Potter Quintet, ‘Wine Dark Sea’ (live, Jacksonville, Florida 9 maart 2013)
Zo, Chris, we zijn weer vriendjes.